ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΜΦΙΘΕΑ

ΤΑ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΜΦΙΘΕΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΔΙΡΦΥΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ  Χαρακτηριστικό στοιχείο όλων των χωριών είναι το ότι περιβάλλονται από εξωκκλήσια, μικρούς ναούς, κτισμένους έξω από την περίμετρο που περιβάλλει τον οικισμό του χωριού. Τα εξωκκλήσια είναι μικρά σε όγκο και εμβαδόν. Το εξωτερικό τους είναι κτισμένο κυρίως με πέτρα και λάσπη από χώμα – στα αρχαιότερα – ή ασβέστη και άμμο. Τα νεότερα χτίζονται με τσιμέντο. Ο τοίχος των παλαιών λιθόκτιστων έχει πάχος από 60 έως 80 εκατοστά. Είναι στραμμένα πάντοτε προς την ανατολή, δηλαδή το Ιερό τους βρίσκεται ανατολικά του κυρίως ναού – όπως άλλωστε συμβαίνει και με όλους τους ιερούς ναούς των ορθοδόξων εκκλησιών. Τα εξωκκλήσια αποτελούνται από το Ναό και το Ιερό-Άγιο Βήμα (προεξοχή κατά κανόνα ημικύκλια). Διαχωρίζονται μεταξύ τους με τοίχο, μπαγλαντά ή ξύλο, ακόμη και μάρμαρο. Το διαχωριστικό αυτό λέγεται Τέμπλον. Το Τέμπλο έχει απαραιτήτως δύο θύρες, χάρη στις οποίες ο Ναός με το Ιερό – το Άγιο Βήμα επικοινωνούν. Η μία θήρα βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του Τέμπλου και ονομάζεται Ωραία Πύλη. Από αυτή διέρχεται μόνο ο Ιερεύς και ποτέ λαϊκός. Είναι άβατη για όλους, εκτός των Κληρικών. Απέναντι από την Ωραία Πύλη, εντός του Αγίου Βήματος, ευρίσκεται η Αγία Τράπεζα. Εκεί γίνεται η Θυσία, η Θεία Κοινωνία, δηλαδή η μεταβολή του Άρτου και του Οίνου, σε Σώμα και Αίμα του Κυρίου Ιησού Χριστού κατά τη Θεία Λειτουργία. Στο αριστερό μέρος του Τέμπλου, βόρεια, βρίσκεται η Δεύτερη Θύρα – είσοδος από τον Ναό στο Ιερό, στο Άγιο Βήμα. Απέναντι απ’ αυτή την Θύρα, επί του αριστερού – και βορείου τοίχου του Άγιου Βήματος – είναι η Αγία Πρόθεση, όπου γίνεται η Ιερά Προσκομιδή. Επί του Τέμπλου, κατά κανόνα, δεξιά της Ωραίας Πύλης, ευρίσκεται πάντοτε η εικόνα του Χριστού. Αριστερά της Ωραίας Πύλης, η εικόνα της Παναγίας κι αριστερά της Παναγίας η εικόνα του Αγίου που εορτάζει ο Ναός – το Εξωκκλησάκι. Αν ο εισερχόμενος στο Εξωκκλησάκι είναι ξένος και δεν γνωρίζει υπέρ ποίου Αγίου έχει κτισθεί, θα το πληροφορηθεί όταν αντικρίσει στο Τέμπλο, αμέσως δεξιά από την Βόρεια Πύλη, την εικόνα η οποία απαραίτητα είναι του Αγίου υπέρ του οποίου έχει κτισθεί το Εξωκκλήσι. Σε κάθε Τέμπλο υπάρχουν τρεις ως άνω θέσεις. Τόπος ανεγέρσεως Εξωκκλησιών Τα Εξωκκλήσια είναι κτισμένα σε διαφόρους τόπους, που εκφράζουν τις επιθυμίες των χριστιανών. Μπορεί να προέρχονται από τάματα, από ιάσεις ασθενών, από διάσωση κινδύνων, από ευχαρίστηση και δοξολογία και γενικά από εύνοια των ανθρώπων για τον Άγιο στο όνομα του οποίου κτίσθηκε το Εκκλησάκι. Η χωρητικότητά του σε κόσμο είναι μικρή. Κατά της διάρκειας της πανήγυρης, που γίνεται προς τιμήν τους Εξωκκλησίου, σχεδόν ο περισσότερος κόσμος μένει έξω από το ναό. Που κτίζονται τα Εξωκκλήσια Συνήθως υπάρχουν σημάδια, σταλμένα από τον Άγιο, καθώς λένε, τα οποία δείχνουν την τοποθεσία που πρέπει να χτιστεί ο ναός. Ειδάλλως έγκειται στην προσωπική προτίμηση του πιστού. Εντούτοις υπάρχει συγκεκριμένη δεοντολογία για ορισμένους Αγίους. Για παράδειγμα, τα Εξωκκλήσια του Προφήτου Ηλία κτίζονται σε υψώματα ή σε πλαγιές. Του Αγίου Νικολάου, σε παραλίες ή σε όχθες ποταμών ή καναλιών, επειδή ο Άγιος Νικόλαος έκαμε και κάνει πολλά θαύματα σε Ναυτιλλομένους. Για πολλούς άλλους Αγίους υπάρχουν Παραδόσεις σχετικά με τον τόπο που επιθυμούν να κτισθεί ο Ναός – το Εκκλησάκι τους. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι από αρχαιοτάτων χρόνων κτίζονταν Εξωκκλήσια και εξακολουθούν να κτίζονται. 1. Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ – ΒΑΓΓΕΛΙΣΤΡΑ Εξωκκλήσι που βρίσκεται σε απόσταση από το Χωριό δύο χιλιόμετρα περίπου. Είναι Δυτικά του Χωριού. Ο Αγροτικός κακόδρομος, αρχίζει από το παλαιό πηγάδι του Χωριού – Κέντρο, και περνάει από το σπίτι του Αθανασίου και Χρήστου Πνευματικού, κατηφορίζει προς την παλαιά Βρύση (της Βρύσης το Κανάλι), ανηφορίζει απότομα σχεδόν, ανεβαίνει στον Κάμπο, τον διασχίζει, κατηφορίζει δεξιά του Καρόρη (Καρόρ) και τελειώνει (αδιέξοδο) εμπρός στο Εκκλησάκι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Κοντά του βρίσκονται άλλα δύο Εκκλησάκια. Το καινούργιο στο οποίο εορτάζεται ο Ευαγγελισμός και πίσω και κάτω απ΄ αυτό υπάρχει το Παλαιό, που τώρα εορτάζεται η Μητέρα της Παναγίας, η Αγία Άννα. Το παλαιό, άγνωστο πότε είχε κτισθεί, ήταν προς τιμή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Παλιότερα γινόταν πανηγύρι εκεί και συνέχιζε το απόγευμα στο χωριό με όργανα: κλαρίνα, βιολιά και λαούτα. Μετά τη Θεία Λειτουργία, τον Αγιασμό, την προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού και του Αντίδωρου, επέστρεφε ο κόσμος στο Χωριό καβάλα σε άλογα, γαϊδουράκια ή πεζοί. Οι μαθητές παρέλαυναν κι η σημαία οδηγούσε τον κόσμο στο χωριό, όπου το πανηγύρι κρατούσε όλη την ημέρα και τη νύχτα στην πλατεία, έξω από τη μεγάλη εκκλησία, με χορούς Ελληνικούς: καλαματιανό, συρτό, τσάμικο, νησιώτικα και ζεϊμπέκικα. Επιστρέφοντας στο Χωριό την 25 Μαρτίου, από τη Βαγγελίστρα, πήγαιναν όλοι κατ΄ ευθείαν στη πλατεία. Υπήρχαν ντόπιοι και μερικοί Βουναϊτες, Στενιώτες και Καθενιώτες. Εκεί γιόρταζαν με ποιήματα και το ‘Ζήτω’. Ο δάσκαλος ή η δασκάλα έπαιρνε πρώτα το λόγο και ξεφώνιζε τον πανηγυρικό της ημέρας. Πάντοτε ο λόγος αναφερόταν στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, την 25 Μαρτίου. Αμέσως μετά άρχιζε η εορτή των μαθητών, με το, «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ...» και συνέχιζαν τα ποιήματα, τα θεατρικά με αναπαραστάσεις μαχών και ανδραγαθημάτων που συγκινούσαν όλο το Χωριό. Στο τέλος η εορτή έκλεινε με τον Εθνικό Ύμνο. Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΕΛΕΟΥΣΑ Εορτάζεται η Γέννηση της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών ΘΕΟΤΟΚΟΥ και αειπαρθένου ΜΑΡΙΑΣ, στις 8 Σεπτεμβρίου. Η γιορτή αυτή έχει μείνει ως: Του Βροντά, γιατί όταν βρέχει εκείνη την ημέρα, συνήθως αστράφτει και βροντά. Το Εξωκκλήσι ευρίσκεται νοτιοδυτικά του χωριού, σε απόσταση 2 εως 2,5 χιλιόμετρα. Υπάρχει ένας αγροτικός χωματόδρομος, βατός και με αυτοκίνητο. Είναι δεξιά του κοινοτικού ασφαλτοδρόμου Στενής – Βούνων, Αμφιθέας, Πισώνα – Χαλκίδας. Κατεβαίνοντας την άσφαλτο προς Πισώνα, στη διακλάδωση έξω από το Χωριό Αμφιθέα ακολουθείται δεξιά ο Αγροτικός Χωματόδρομος. Περνάει από τις τοποθεσίες Βαθειά Λάκκα, Στεφανή Μαντρί, Πέτρα, Καρυδιές, Μαύρη Λάκκα. Βρίσκεται αριστερά στο Καθενιώτικο Ποτάμι. Το παλαιό Εξωκκλήσι κατεδαφίστηκε και έχει κτισθεί καινούριο. Μετά την Θεία Λειτουργία το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο έχει έτοιμο το καζάνι με φαγητό, γίδα με μακαρονάδα ή πιλάφι ευλογημένο από τον ιερέα και κρασί που φέρνουν μαζί τους οι προσκυνητές. Γίνεται επί τόπου ένα πολύ ωραίο φαγοπότι. Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Εορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου. Βρίσκεται σχεδόν ανατολικά του χωριού, απ’ όπου απέχει περίπου ένα χιλιόμετρο. Υπάρχει αγροτικός χωματόδρομος βατός και με αυτοκίνητο. Ακριβώς στην άκρη της Πλατείας του Χωριού στο Κάθετο σταυροδρόμι που διασχίζει τον Ασφαλτόδρομο Στενής – Αμφιθέας Πισώνα – Χαλκίδας. Ανατολικά μετά το Εκκλησάκι Αγίων Κων/νου και Ελένης και τα τρία σπίτια των Αντωνίου ή Αρβανίτη περνάει από τη Βρύση «Κουνέλι» και φθάνει στον Αη Νικόλα αριστερά του χωματόδρομου. Έχει κατεδαφισθεί το παλαιό και κτίσθηκε νέο με δαπάνες του τέως Προέδρου Εφέτου Διοικητικών Δικαστηρίων Νικολάου Χαραλ. Μπασούκου. Έχει επίσης γίνει προσθήκη εξώστου, για να προφυλάσσεται από τη βροχή, εφ’ όσον γιορτάζει τον χειμώνα. Το Εκκλησάκι σχεδόν σκεπάζεται από πανύψηλα Δέντρα – Πουρνάρια. Έχει φτιαχτεί και γεφυράκι καθώς και χώρος για στάθμευση αυτοκινήτων. Βρίσκεται στην Καναλιά του Κουνέλη και ο χωματόδρομος συνεχίζει προς Φραγκαλίνα, Δέντρα, Θυμάρια, Αναστάσα, Ζωοδόχο Πηγή, ανατολικά και προς Καμινάκια και Ηλιά τον Μύλο (Τσατσέλη) Ηλία, Ηλία νότια. Σημειώνεται ότι, από την περιοχή αυτή περνάει το ποτάμι Λήλας – που πηγάζει από τη Δίρφυ και διέρχεται από Άνω και Κάτω Στενή, αριστερά του χωριού Βούνοι, συνέχεια και αριστερά του χωριού Αμφιθέα, Πολυτήρα Πεισσώνα και εκβάλλει στην περιοχή ΦΥΛΛΑ στον Ευβοϊκό. Πρέπει να αναφερθεί ότι η περιοχή του Χωριού ΑΜΦΙΘΕΑ έχει ίσως την μεγαλύτερη έκταση καλλιεργησίμου Γης, από όλα τα γύρω Χωριά. Ήτοι Καθενοί, Πισώνα, Πούρνο, Βούνοι και Άνω και Κάτω Στενή. Στην περιοχή της υπάρχουν διάσπαρτα και μερικά κτήματα των γύρω αυτών χωριών. Στην περιοχή ΑΜΦΙΘΕΑΣ και στην Κοινότητά της υπάγονται και οι τέσσερις (4), τότε Υδρόμυλοι, οι αναφερόμενοι εκ των άνω προς τα κάτω με τη σειρά: Α)Ντόλια ή Ντόλη Β)«Καλαμπάκα» - Τζιγιάννη, στη θέση «ΜΠΛΑΜΑΤΣΗ» που ανήκε στους Κων/νου Τζιγιάννη κατά 2/4, Ευάγγελο Αρβανίτη ή Αντωνίου και Χαράλαμπο Μπασούκο Ιερέα κατά ¼ έκαστος (προίκα των Συζύγων των) Βασιλικής και Αικατερίνης το γένος Νικολάου Κουτσούκου Ιερέως Α. Στενής. Γ)«Σταχτά» (Γριάς Σταχτούς) Αθ. Ηλία στη, θέση ‘ΦΡΑΓΚΑΛΙΝΑ’ κοντά στον Αη Νικόλα και Δ)«ΤΣΑΤΣΕΛΗ» Ηλία Ηλία κάτω από τη θέση ‘ΚΑΜΙΝΑΚΙΑ’. Οι 4 αυτοί Μύλοι (Υδρόμυλοι), υπάγονται στην Κοινότητα ΑΜΦΙΘΕΑΣ. Όλη η δεξιά κατά μήκος όχθη του Ποταμού ισώματα ή πλαγιές, ήσαν ποτιστικά περιβόλια από το ποτάμι Λήλας, που εποτίζονταν με το νερό του με «αμπολές» ‘καταπότες’, δύο φορές την εβδομάδα το καλοκαίρι Τετάρτη και Κυριακή. Όποτε αργούσαν σταματούσαν οι Μύλοι. ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ Η απόσταση από το Μονοπάτι είναι 1,5 χιλιόμετρο περίπου, με τα πόδια ή με ζώο. Υπάρχουν πολλές ανηφόρες και κατηφόρες. Βρίσκεται πλησίον του ασφαλτοδρόμου Στενής, Βούνων κι Αμφιθέας κατεβαίνοντας αριστερά περνώντας τους Βούνους στη στροφή. Μέχρι το Εξωκκλήσι υπάρχει ομαλή άσφαλτος για περίπου 500 μέτρα και η θέα είναι πανοραμική. Βρίσκεται πιο κάτω από το χωριό Βούνοι, στην περιοχή της ΑΜΦΙΘΕΑΣ, στην τοποθεσία Πετριάδες. Υπάρχει ολόκληρη η λοφοσειρά από την Κάτω Στενή ως τους Βούνους. Από τον Άγιο Ιωάννη και μέχρι τα: Σταχτά, Φραγκαλίνα και Μύλο, έχει πολλές πέτρες, μέχρι και σε βάθος 50 εκατοστών έως 1 μέτρο. Προέρχονται από χαλάσματα – ερείπια Αρχαίων Οικισμών. Το Εξωκκλήσι ήταν παλαιότατο. Οι νεοέλληνες το κατεδάφισαν και το ανακαίνισαν. Ανατολικά του και 100 περίπου μέτρα κατήφορος, είναι τα ερείπια του νερόμυλου Καλαμπάκα (Μερίδια 2/4 Κ. Τζιγιάννη, ¼ Βασιλικής Ευαγγ. Αρβανίτη ή Αντωνίου και ¼ Αικατερίνης Χαρ. Μπασούκου (Πρεσβυτέρας) το γένος (θυγατέρες) αμφότερες Νικολάου Κουτσούκου Ιερέως, Α. Στενής). Βόρεια μισοϋψώνεται μισογκρεμισμένος ο Πύργος, σε απόσταση περίπου 30 μέτρων. Το παλαιό Εκκλησάκι ήταν αρχαιότερο του Πύργου, όπως έλεγαν οι γέροντες της εποχής του 1930-40. Στην αυλή του Αη Γιάννη είναι ένα ωραιότατο πουρνάρι ηλικίας πολλών εκατοντάδων ετών, στογγυλόσχημο που εξυπηρετούσε ως «σκίαστρο» για τους κουρασμένους διαβάτες ή τους παλιούς θεριστές του καλοκαιριού. Αν το παρατηρήσει κάποιος δίνει την εντύπωση ότι κλαδεύεται από έμπειρο χέρι Κλαδευτή. Το κλαδεύει ο Αη Γιάννης, λένε. Εφ’ όσον εκεί ψηλά, νερό δεν υπήρχε, ο Σύλλογος Αμφιθεατών Ευβοίας αγόρασε, το 1983, υδροσιδηροσωλήνες μήκους 1200 μέτρων, κι έφερε νερό από τη Στενή. ‘Εκτοτε, εκτός από τη σκιά του πουναριού, ο προσκυνητής απολαμβάνει και το τρεχούμενο νερό της Βρύσης του Αγίου. Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΑΗ ΓΙΑΝΝΗ Η Εικόνα ήτο έργο του Μπαλάκα από Στρώπονες, γύρω στο 1890, καμωμένη με ξύλο πάχους 3 εκατοστών κατά προσέγγιση, ατόφιο και σκισμένο περίπου στη μέση από επάνω έως κάτω και μαυρισμένο από το χρόνο. Αυτό ήταν γνωστό σε όλους από πολλά χρόνια πριν και φαινόταν από μακριά και από την μπροστινή όψη της εικόνας. Όλοι γνώριζαν πώς είχε σκιστεί η Εικόνα. Κάποιος κυνηγούσε έναν να τον σκοτώσει. Ο κυνηγημένος εισήλθε στο Ναό, μπήκε στο Ιερό πίσω από την εικόνα του Τέμπλου του Αγίου Ιωάννου. Ο διώκτης του τον πυροβόλησε απ΄ έξω και η σφαίρα χτύπησε τον Άγιο Θεολόγο, άφησε σημάδι, έπεσε η Εικόνα στο δάπεδο και σκίστηκε σχεδόν στα δύο. Ο κυνηγημένος γλίτωσε κι ο άλλος συνελήφθη. Το γεγονός αυτό είχε συμβεί πολλά χρόνια προ του 1940, και ο κόσμος πίστευε ότι ο Άγιος έσωσε τον κυνηγημένο. Εκείνη την εποχή συνέβη κάτι άλλο. Το έτος 1940, ήμουν μαθητής του Γυμνασίου. Είχα πάει ν’ ανάψω τα καντήλια του Αη Γιάννη κι εκεί είδα τον Άγιο στην εικόνα να χύνει χονδρά δάκρυα από τα μάτια Του. Κάθε λίγο, ξεκινούσαν δύο χονδρά δάκρυα από τα μάτια και έφθαναν ως την άκρη του σαγονιού του Αγίου και εκεί σε λίγο στέγνωναν. Αμέσως άρχιζαν άλλα δύο κυλώντας αργά στο πρόσωπο και κατέληγαν στο ίδιο σημείο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Όταν το ανέφερα στον πατέρα μου, έβγαλε το πόρισμα ότι κάτι πολύ κακό θα συμβεί, γιατί ο Άγιος κλαίει. Τα δάκρυα συνέχισαν να κυλούν, μέχρι και αρχές Αυγούστου 1940. Έγιναν λιτανείες και παρακλήσεις απ΄ όλο το χωριό. Από της Παναγίας, 15 Αυγούστου και μετά, σταμάτησε. Κι έπειτα ακούσθηκε η βύθιση του επίλεκτου πλοίου του Ελληνικού Στόλου Καταδρομικού ΕΛΛΗ, στη Τήνο. Η ΠΑΝΗΓΥΡΗ Η γιορτή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στις 8 Μαΐου ήτο το μεγάλο πανηγύρι του χωριού. Συγκέντρωνε όλο το χωριό, αλλά και πολύ κόσμο από τα γύρω χωριά: Βούνους, Στενή, Καμπιά, Λούτσα, Καθενούς και Πούρνο. Επίσης, έρχονταν και από Χαλκίδα συγγενείς και φίλοι. Μετά τη Θεία Λειτουργία, άρχιζε στο Εξωκλήσι ο χορός με τα κλασσικά όργανα ως το μεσημέρι. Από το απόγευμα το γλέντι φούντωνε στην πλατεία του χωριού. Μερικές χρονιές δύο τρία μαγαζιά, καφενεία και παντοπωλεία όπως του Νικ. Πνευματικού, του Κωστή Μιχελή (Χαρτζέλη) του Ιωάννη Σαλή και του Κώστα Αντωνίου παραμπερίζονταν (συναγωνίζονταν) πιο θα είχε τα καλύτερα όργανα – κι όταν λέμε όργανα, εννοούμε και τους ανθρώπους που τα παίζουν. Μερικά απ΄ αυτά ήταν: Ο Αραπάκης κι ο Αθαν. Λάππας που έπαιζαν κλαρίνο, ο αδελφός του δεύτερου, Χρήστος (Χριστόδουλος) που έπαιζε λαούτο, ο Γιώργος Μιχελής κλαρίνο, ο αδελφός του Θανάσης λαούτο, ο Ηλίας Κατσαρής ο Γύφτος βιολί και διάφοροι άλλοι. Αυτό το πανηγύρι είχε τριήμερη διάρκεια μερικές χρονιές. Οι κοπέλες φορούσαν τα πιο καλά φουστάνια και τα φανταχτερά στολίδια τους, γιατί έρχονταν παλικάρια και από άλλα μέρη. Στις μέρες μας το 2006, εξακολουθεί το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ΑΜΦΙΘΕΑΣ και ο Σύλλογος ΑΜΦΙΘΕΑΤΩΝ, να προσφέρουν φαγητό νοστιμότατο δωρεάν. Επίσης, κρασί παρατίθεται στην τράπεζα σε όλο γενικώς το Εκκλησίασμα.