Η ΣΤΕΝΗ ΤΟΥ ΘΡΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

                            Γραπτές πηγές και παράδοση

Η Στενή σύμφωνα με τον Δημήτρη Γιαννούκο στο «Χρονικόν της Στενής», δημιουργήθηκε γύρω στα 1790 από κατοίκους των οικισμών της περιοχής Σκουντέρι. Μια λοιμώδης ασθένεια και οι αυξανόμενες πιέσεις των Τούρκων οδήγησαν τους κατοίκους των οικισμών της περιοχής να μετοικίσουν 7 χιλιόμετρα βορειότερα, στη σημερινή θέση της Στενής. Επίσης αναφέρει τις θέσεις και το ονόματα των καλυβιών που ήταν το καταφύγιο τους την περίοδο της τουρκοκρατίας. Όλα αυτά είναι τεκμηριωμένα και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.

Το 1886 εκδόθηκε το πρώτο ευβοϊκό διήγημα με τίτλο «Μαρούσα η Στροπωνιάτισσα» του γυμνασιάρχη Νικόλαου Αντωνόπουλου. Το 1939 ο δάσκαλος Γεώργιος Ντεγιάννης κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Μέσα στους λόγγους» ένα ύμνο στη φύση και το δάσος.

Στα δυο αυτά βιβλία αναφέρονται οι αγώνες των Στενιωτών εναντίον των Τούρκων και γίνεται ειδική αναφορά στα Καλύβια,στα «Άγια των
Αγίων» της ελληνικής λευτεριάς όπως τα αποκαλεί ο Γ.Ντεγιάννης.

Σε αυτά γραπτά έρχεται να προστεθεί και η προφορική παράδοση. Η ιστορία του καντηλανάφτη ο οποίος τέλειωσε ατάραχος το άναμμα των καντηλιών στην Παναγία, η ιστορία του Σεβρήκα την οποία διηγιόταν η γιαγιά μου όπως την είχε ακούσει από την μάννα της, η ιστορία του θρυλικού Καπετάνιου που του είχαν κόψει τα αυτιά οι τούρκοι μπροστά στον Αγιαννάκη και κατόπιν έγινε ο μεγαλύτερος πολέμιός των και άλλες προφορικές παραδόσεις οι οποίες πιστεύω ότι κάποτε ήταν ανεξάντλητες. Επίσης η προφορική παράδοση μας δίνει αρκετά στοιχεία. Για τη σωματική διάπλαση και ρώμη των παλιών Στενιωτών έχουν ειπωθεί πάρα πολλά. Θρύλος ή πραγματικότητα; Μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ!

Συγκεντρώνοντας όλα αυτά τα στοιχεία λοιπόν θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια ανάλυση της ιστορίας του χωριού, να διαχωρίσουμε την πραγματικότητα από το θρύλο. Μεγάλο ρόλο σε αυτό πιστεύουμε θα παίξει και η αναφορά στα συγγενολόγια της Στενής.

ΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΟΙ

Πέντε πρόσωπα είναι αυτά που διαδραμάτισαν όπως φαίνεται πρωταγωνιστικό ρόλο στους αγώνες εναντίον των Τούρκων και έχουν διασωθεί οι ιστορίες τους. Πολλοί είναι αυτοί που χάθηκαν και ξεχάστηκαν. Πολύ βασικό ρόλο στην διάσωση έπαιξε η ύπαρξη απογόνων η συγγενών. Στις περιπτώσεις που δεν υπήρξαν απόγονοι οι ιστορίες των  χάθηκαν μέσα στο χρόνο.

Κυριάκος Σάλιαρης:  Παρασημοφορεμένος λοχαγός αναφέρεται στα επίσημα αρχεία. Στο  «Χρονικό της Στενής» του Δημήτρη Γιαννούκου  αναφέρετε ότι το Καλύβι του, δηλαδή το καταφύγιο του την περίοδο της τουρκοκρατίας ήταν στου «Ρόγκη το ρέμα». Στοιχεία περισσότερα δεν υπάρχουν.Στην έρευνα που κάναμε βρέθηκε το επίθετο Σαλιάρης στα Βάβουλα αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε αν υπήρχε κάποια σύνδεση. Το επίθετο δεν υπάρχει πλέον στη Στενή εδώ και πολλά χρόνια.

Γέρο-Γκάτζος: Ο ακοίμητος φρουρός της Κλεισούρας με την στεντόρεια φωνή. Αναφέρεται και στο Χρονικό αλλά και στην προφορική παράδοση. Ο Αντώνας Καμαριώτης όπως είναι το όνομά του άφησε πολλούς απογόνους οι οποίοι βρίσκονται στη Στενή,στη Μακρυκάπα,στη Χαλκίδα κ.λπ.

Ο Καπετάνιος: Πολύ ζωντανή ανάμνηση στην παράδοση της Στενής. Ατίθασος από μικρός του έκοψαν οι τούρκοι τα αυτιά για να τον συνετίσουν αλλά έγινε ο πιο σκληρός πολεμιός τους. Από τους Πισσιναραίους και από τα παρακλάδι που μετονομάστηκε σε  Παπαναστασίου. Το δωματιάκι που έμενε ήταν δίπλα στο σπίτι του Χρήστου Παπαναστασίου απέναντί από την εκκλησία της Παναγίας και έχει διασωθεί σαν η κάμαρα του Καπετάνιου. Έμεινε ανύπαντρος λόγω της αναπηρίας του αλλά τον φρόντιζαν οι συγγενείς του. Είναι από τις ιστορίες που έλεγε η γιαγιά μου με πολλές λεπτομέρειες μιας και ήταν από το σόι του πατέρα της.

Ο Γιάννος της Μαρούσας: Ο συγγραφέας του βιβλίου ισχυρίζεται ότι η ιστορία δεν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας αλλά βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, όπως επίσης ο Γιώργος Ντεγιάννης στο βιβλίο του «Μέσα στους λόγγους».

Ο Γιάννης που περιγράφεται «Μέσα στους λόγγους» του Γιώργου Ντεγιάννη  πεθαίνει από γηρατειά πλήρης ημερών αφού πολέμησε όλα τα χρόνια της επανάστασης. Έφτασε το βαθμό του λοχαγού. Επίσης είναι αυτός που έδωσε την απάντηση στους απεσταλμένους του τούρκου πασά στη μάχη της Στενής.Ο Γιάννος που περιγράφεται από τον Νικόλαο Αντωνόπουλο στο βιβλίο του Μαρούσα η Στροπωνιάτισσα συμμετέχει στη μάχη της Στενής, όπως επίσης στα Βρυσάκια και στη Κάρυστο με τον Φαβιέρο με τους υπόλοιπους Στενιώτες που έδωσαν όλοι μαζί όρκο μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Σκουντέρι. Πεθαίνει όταν συναντάει την Μαρούσα στου Δεσπότη τη Βρύση.

Τα ερωτήματα παραμένουν και είναι δύσκολο να απαντηθούν. Που είναι ο θρύλος, που η ιστορία και που η μυθοπλασία των συγγραφέων ; Κάποιες από αυτές τις περιγραφές αφορούν ίδια πρόσωπα που οι αφηγητές τους τα μπέρδεψαν στην διάρκεια του χρόνου; Δυστυχώς αυτά τα ερωτηματικά θα μείνουν αναπάντητα! 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΗΤΑΚΗΣ

Το Ηπειρώτικο αίμα

Οι πιο παλιοί Στενιώτες ήξεραν ότι στις φλέβες τους κυλάει πολύ αίμα Ηπειρώτικο. Άλλωστε από διηγήσεις πολύ παλαιότερων ξέρουμε ότι στα τέλη του 19ου αιώνα οι ηπειρώτικοι χοροί ήταν πολύ συνηθισμένοι στα πανηγύρια της Στενής.

Η ιστορία της Αγγελούς κόρης του Χριστόδουλου Δημάκη και αδερφής του καλόγερου Σαμουήλ του Σουλίου αποτελεί την εξαίρεση του κανόνα. Πήγε στην Ήπειρο παντρεύτηκε το Θωμά Τζιμάκα και επέστρεψαν καταδιωκόμενοι στη Στενή μετά την καταστροφή του Σουλίου. Σε όλες τις άλλες περιπτώσει οι Ηπειρώτες ήρθαν στη Στενή σε πολλές περιπτώσεις πολύ πριν το 1800 και συνέχισαν να έρχονται και πολύ μετά την απελευθέρωση και όλο το διάστημα έως την απελευθέρωση της Ηπείρου από τους τούρκους.

Πάρα κάτω θα αναφερθούμε στα Ηπειρώτικα σόγια τα οποία ήρθαν προεπαναστατικά. Στο Χρονικό τους έχει διασωθεί και από μια ιστορία για τον λόγο που έφυγαν από την Ήπειρο και κατέφυγαν φυγάδες στη Στενή. Οι περιπτώσεις αυτές είναι λόγοι τιμής και αφορούν συνήθως αδερφές.

Οι απόγονοι του Θωμά Τζιμάκα αναφέρονται αρχικά σαν Αναστασίου από το όνομα του πατέρα τους και κατόπιν Θωμά όνομα το οποίο παρέμεινε.

Γιαλοί:Από  τα μεγαλύτερα σόγια της Στενής με πολλά παρακλάδια τα οποία τα ξεχωρίζουμε από τα παρατσούκλια τους. Υπάρχουν παντού πλέον ορμώμενοι από την Στενή.Πολύ αχνά έχει διασωθεί το χρονικό εγκατάστασης μιας και ήρθαν πολύ πριν το 1800.

Ντουρμαίοι: Ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα σόγια της Στενής. Έμεναν στα Γιάννενα,σκότωσαν τους ανθρώπους του πασά που θέλησε να αρπάξει την αδερφή τους.

Άγνωστο είναι ποια η σχέση τους με τους Ντουρμαίους που μένουν Βάθεια και Γυμνού.

Κάποτε στην καθομιλουμένη στενιώτικη ντοπιολαλιά η λέξη «ντούρμα» σήμαινε «γιατί» η «πως».

Μαστρογιανναίοι: Χτίστες ηπειρώτες καλοί δουλευτές της πέτρας έπαιρναν δουλειές στην περιοχή αλλά και σε όλη την Εύβοια. Έφυγαν από την Ήπειρο και αυτοί για λόγους τιμής.

Ζερβαίοι: Ήρθαν από την περιοχή του Σουλίου, κτηνοτρόφοι οι περισσότεροι απόγονοι. Δεν έχει διασωθεί χρονικό εγκατάστασης.

Ρόγκης,Ρούσσος,Λέκκας, Κούκης είναι από τα δισύλλαβα επίθετα που μας δείχνουν Ηπειρώτικη καταγωγή και υπήρχαν στη Στενή προεπαναστατικά  αλλά για διαφορετικούς λόγους το καθένα από αυτά  τα επίθετα αυτά δεν διασώθηκαν.

Η εγκατάσταση Ηπειρωτών συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση.