Απόκριες στη Στενή

Η λέξη αποκριά, δηλώνει την τελευταία ημέρα που επιτρέπεται η κρεοφαγία, πριν αρχίσει η περίοδος νηστείας. Ειδικότερα η λέξη συνήθως στον πληθυντικό, αποκριές, σχετίζεται με την κρεοφαγία που προηγείται της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής για το Πάσχα. Κατ΄ επέκταση ταυτίζεται με ολόκληρο το χρονικό διάστημα των τριών πρώτων εβδομάδων του Τριωδίου, που αρχίζει την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου.

Τέλη δεκαετίας του 1950
Απόκριες
Ντυμένες τσιγγάνες.
Από αριστερά
Παναγιώτα Γιαννούκου
Νίκη Μπαρμπούρη
Αικατερίνη Παπαïωάννου

Οι αποκριές αυτές λέγονται από το λαό και μεγάλες αποκριές, ενώ μικρή αποκριά λέγεται η αποκριά που προηγείται της νηστείας των Χριστουγέννων, στις 14 Νοεμβρίου, εορτή του Αγίου Φιλίππου. Αποκριά είναι ακόμη και η Κυριακή των Αγίων Πάντων για τη νηστεία των Αγίων Αποστόλων, καθώς και η τελευταία μέρα του Ιουλίου για τη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου.

Την πρώτη εβδομάδα δεν τηρείται η νηστεία της Τετάρτης και Παρασκευής, γι' αυτό χρησιμοποιούσαν τη λαϊκή
έκφραση «χαρτς μπουρτς», που προέρχεται από το «άρτσι μπούρτσι» που σημαίνει ακατάστατα, χωρίς τάξη, χωρίς κανέναν έλεγχο κι αυτό επειδή δεν τηρείτο η νηστεία του Τετραδοπαράσκευου.
Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή. Η Κυριακή της εβδομάδας αυτής έχει καθιερωθεί από την εκκλησία, ως η τελευταία μέρα κρεοφαγίας της όλης περιόδου του τριωδίου. Την εβδομάδα αυτή κανονικά τηρείται η νηστεία της Τετάρτης και Παρασκευής. Η τρίτη τέλος εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου, επειδή στη διάρκεια της, επιτρέπεται η βρώση μόνο γαλακτερών.Οι Στενιώτες, τηρούσαν με ευλάβεια όλο τυπικό των νηστειών, ακόμα και τα παιδιά.
Από την Κυριακή της κρεατινής, μέχρι την Κυριακή της τυρινής, ντύνονταν μασκαράδες, φορώντας διάφορα παλιόρουχα ή παραδοσιακές φορεσιές, όποιος είχε. Βέβαια τότε δεν υπήρχαν οι στολές να αγοράσουν όπως σήμερα, ούτε τα πλαστικά ρόπαλα, αντίθετα είχαν στα χέρια τους μπαστούνια, στειλιάρια, το κοντάρι της σκούπας, ακόμα και τη «σαΐτα», που άνοιγαν το φύλλο.
Πήγαιναν στα σπίτια και χτυπούσαν τις πόρτες δυνατά, μέχρι να τους ανοίξουν και να τους κεράσουν, έπιαναν το χορό και τραγουδούσαν διάφορα αποκριάτικα τραγούδια.

Το πιο συνηθισμένο αποκριάτικο τραγούδι στη Στενή ήταν࿒

Στις ακρίβειας τον καιρό, γύρεψα να παντρευτώ.
Και μου δώσαν μια γυναίκα, πού τρωγε για πέντε-δέκα.
Βρε γυναίκα οικονομία, φέτο πόχουμ΄δυστυχία.
Άντρα μου θέλω φουστάνι, γύρω-γύρω με γαϊτάνι.
Βρε γυναίκα οικονομία, φέτο πόχουμ΄δυστυχία.
Άντρα μου θέλω παπούτσια, πόχουνε ψηλά τακούνια.
Μωρ΄ γυναίκα οικονομία φέτο πόχουμ δυστυχία.
Άντρα μου θέλω καπέλο, γύρω-γύρω με το βέλο.
Και σαν παίρνω ένα ξύλο και τη φέρνω ένα γύρω.
Να γυναίκα τα παπούτσια πόχουνε ψηλά τακούνια.
Να γυναίκα το καπέλο γύρω-γύρω με το βέλο
Να γυναίκα το φουστάνι, γύρω-γύρω με γαϊτάνι.

Εννοείται πως το τραγούδι μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ ακόμη. Να σκαρφίζονται αιτήματα της γυναίκας και ο άντρας να συνιστά οικονομία, μέχρι βέβαια να ξεσπάσει.
Δεν λείπανε βέβαια και τα «άτσαλα» τραγούδια (τα αθυρόστομα με σεξιστικά υπονοούμενα.)

Πριν από 55-56 χρόνια, στην πλατεία της Στενής.

Αναπαράσταση γάμου τις απόκριες.

Νύφη είναι ο Γιώργος Μαστρογιάννης (Λαδάς).

Γαμπρός είναι ο Κώστας Ντουμάνης (Μάης).

Με το μουσικό όργανο είναι

ο Σταύρος Πισινάρας (Μπαταργιάς).

Καθιστός μπροστά ο Βασίλης Κορώνης (Λάκης).

Επίσης διακρίνονται, ο Γιώργος Παλαιολόγος

(Γιατράκος),  και δεξιά ο Αντώνης Μπαρμπούρης

 (Βαρκάρης και ο μικρός Δημήτρης Πέτρου

(Παρασκευάνας ή Κωτζίνος).

Την τελευταία Κυριακή της αποκριάς, το γλέντι και το μασκάρεμα έφτανε στο αποκορύφωμά του. Όλοι σχεδόν ντύνονταν μασκαράδες και γυρνούσαν στους δρόμους. Οι Περισσότεροι ήταν μασκαρεμένοι και το απόγευμα μαζεύονταν στην πλατεία, όπου άρχιζε ο χορός, με τη συνοδεία ντόπιων οργανοπαιχτών, μέχρι που μπήκε στη ζωή μας  «Το γραμμόφωνο»

Την Κυριακή της Τυρινής το μεσημέρι, «νόμος απαράβατος», τα φτιαχτά μακαρόνια.

Το βράδυ, μαζευόντουσαν τέσσερις-πέντε συγγενικές η και φιλικές οικογένειες, να «αποκρέψουν». Πήγαιναν στο σπίτι του ενός, φέρνοντας μαζί τους ο καθένας τα φαγητά του, τα οποία ήταν συνήθως πίτες τυροπιτάρια, τηγανοψώματα και ότι είχε σχέση με τυρί.

Για να είμαστε ειλικρινείς πρέπει να πούμε ότι μερικοί πιθανόν να «παρασπονδούσαν» και να υπήρχε και λίγο κρεατάκι στο φαί κάπου –κάπου.
Την Καθαρή Δευτέρα νήστευαν ακόμα και από λάδι.
Εκείνη την ημέρα έφτιαχναν και την αλμυροκουλούρα.
Τρεις κοπέλες, κουβάλαγαν τα υλικά, κατά προτίμηση από σπίτια πρωτοστέφανων (παντρεμένοι αυτή τη χρονιά). Η μία κουβάλαγε το αλεύρι, η άλλη το αμίλητο νερό και ή άλλη το αλάτι. Έφτιαχναν μία κουλούρα πολύ αρμυρή και έπαιρναν από ένα κομμάτι.
Στο όνειρό τους το βράδυ, αυτός που θα τους πρόσφερε νερό, αυτός θα γινόταν και άνδρας τους.
Η Καθαρή Δευτέρα, είναι και η αρχή της Μεγάλης Σαρακοστής. Σημαντική γιορτή για τους Στενιώτες είναι το πρώτο ψυχοσάββατο της Μεγάλης Σαρακοστής, γιατί γιόρταζε ο Νεκροταφειακός Ναός της Άνω Στενής «Άγιοι Θεόδωροι».
Έφτιαχναν ρεβίθια, κουκιά, έφτιαχναν σιτάρι και το πήγαιναν στην εκκλησία.(Αυτά ήταν τα λεγόμενα «τράγαλα»).
Το σιτάρι των Αγίων Θεοδώρων, είχε μαντικές ιδιότητες.
Οι ανύπαντρες κοπέλες, βάζανε λίγο στάρι στο μαξιλάρι τους και έβλεπαν ποιον θα παντρευτούν
Η εκκλησία «Άγιοι Θεόδωροι», είναι κτισμένη, κάτω από το μεγάλο βράχο. Όταν κάποτε αποκολλήθηκε ένα μεγάλο κομμάτι του βράχου, η εκκλησία κινδύνευσε να καταστραφεί. Κατά τη λαϊκή παράδοση όμως, μπήκε μπροστά ο Αι-Θόδωρος και με το σπαθί του τον έκοψε στα δυο και τον σταμάτησε. Τα δύο κομμάτια του βράχου (το ένα μικρότερο) βρίσκονται ακόμα εκεί.

Γιάννης Γιαννούκος