ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΒΟΥΝΩΝ

 Ιερεύς Εμμανουήλ Βιολάκης

Ναός Αγίων Αποστόλων, Πέτρου και Παύλου,Βούνων

 

Η εγκάρσια καμάρα είναι ελαφρά, οξυκόρυφος, ο νάρθηκας ήταν κεραμοσκεπής, ενώ, σήμερα η καμάρα αυτή έχει καταπέσει. Πρέπει να είναι των ίδιων χρόνων με τον Ναό Μεταμορφώσεως. Και αυτός ο Ναός, είναι Βυζαντινής εποχής.

Οι εξωτερικές διαστάσεις του παλιού ακέραιου Ναού, κατά την Ευβοϊκή Εγκυκλοπαίδεια, ήταν 9,90 5,30, ο νάρθηκας, 5,50 μέτρα πλάτος. Ο νάρθηκας, είναι σε ερείπια, κεραμοσκέπαστος, όπως είπαμε, με δύο εισόδους. Πρέπει να είχε φιάλη (κατά την παράδοση), η οποία δεν ευρέθη. Δεν έχει διακονικό, η Αγία Τράπεζα, είναι κτιστή και ξέχωρη. Κτητορική επιγραφή δεν υπάρχει, γιατί μεγάλο μέρος του Ναού, είναι ασβεστωμένο. Η τοιχοδομία είναι από ακανόνιστους αργούς λίθους, με κεραμίδια και ασβέστη.
Πρέπει να έγινε ανακαίνιση στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, όπως αναφέρει η Ευβοϊκή Εγκυκλοπαίδεια. Το υπόλοιπο δε τμήμα του Ναού, είναι Βυζαντινής εποχής. Φωτίζεται από παράθυρο στο δεξιό ψάλτη, έχει δύο πόρτες, μία δυτικά και μία νότια, που τα τόξα τους είναι από πωρόλιθους. Η σφαιρική κόγχη του Ιερού, είναι 2,70 μέτρα, ημικυλινδρική, εξωτερικά σκεπασμένη με κεραμίδια. Ο βόρειος τοίχος ήταν ως τη μέση από την πίσω μεριά στο χώμα. Έγινε από την αρχαιολογική υπηρεσία αποχωμάτωση και έργα, για την αντιμετώπιση της υγρασίας. Καθαρίστηκε ο εξωτερικός αυτός τοίχος και πρόκειται σύντομα να γίνει αρμολόγηση. Εσωτερικά ο τοίχος του Ναού, είναι καλυμμένος με μούχλα και υγρασία. Ο Ναός είχε πάθει πολλές καταστροφές στην στέγη και αναστηλώθηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία το 1993, με αλλαγή της στέγης, τσιμεντοενέσεις, κλείσιμο των ρωγμών και τοποθέτηση νέων κεραμιδιών. Υπήρχαν όμορφες τοιχογραφίες, αλλά σήμερα, σώζονται σπαράγματα κατά διαστήματα, δηλαδή, μεγάλο μέρος τους, έχει καταστραφεί από την μούχλα και τις ρωγμές. Στην αψίδα παρουσιάζεται η Θεοτόκος, με σεβίζοντες Αγγέλους. Στην Δ. καμάρα διακρίνεται ο Επιτάφιος Θρήνος. Αποκαθήλωση, Μεταμόρφωση και τμήματα άλλων παραστάσεων. Κάθε παράσταση, περιβάλλεται από πλατιές διακοσμημένες ταινίες. Άλλες τοιχογραφίες είναι η κοίμηση της Θεοτόκου, ο Μυστικός Δείπνος, η Πεντηκοστή και πολλές μορφές Αγίων, δυσδιάκριτες. Στην κορυφή, υπάρχει Σταυρός μεγάλων διαστάσεων, με μονόγραμμα

 IC XC

NI KA

 Με πλούσιο φυτικό διάκοσμο, αστέρια και σχέδια λουλουδιών σε σχήμα Σταυρού. Στις κεραίες του Σταυρού, στο Ιερό (στις κόγχες), υπάρχει το :

IC XC

 ΦΧ ΦΠ

 Ν Κ

Με σταυρό στο κέντρο. Οι τοιχογραφίες αυτές, πρέπει να είναι σύγχρονες με την Β` οικοδομική φάση του Ναού, που πρέπει να χρονολογηθεί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τέμπλο ο Ναός δεν έχει. Ήταν τελείως ξύλινο, κατεστραμμένο και πρόχειρο, όπως το είδαμε το 1990 και με την άφιξη της αρχαιολογικής υπηρεσίας καταστράφηκε για να επισκευαστεί ο Ναός και σύντομα πρόκειται να κατασκευαστεί νέο ξυλόγλυπτο, με την άδεια της αρμόδιας υπηρεσίας. Το δάπεδο υπερυψωμένο με πέτρες, τσιμέντο και σε μερικά σημεία κατεστραμμένο και πρόκειται να διαμορφωθεί. Φορητές εικόνες δεν βρήκαμε, βρέθηκαν μόνο τα ξύλα και έλειπαν οι μουσαμάδες με την εικόνα (και οι εικόνες του Τέμπλου). Το γεγονός αυτό, το καταγγείλαμε στην αρχαιολογική υπηρεσία. Δεν γνωρίζουμε βέβαια, πότε συνέβη το γεγονός. Διατηρείται μόνο μία εικόνα των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, σε μουσαμά (εικόνα Τέμπλου). Οι Άγιοι κρατούν στα χέρια μαζί, ομοίωμα Ναού, χωρίς χρονολογία και όνομα Αγιογράφου. Από πάνω τους, υπάρχει σε τρίγωνο, το μάτι του Θεού. Ο Άγιος Πέτρος κρατά τα κλειδιά της Βασιλείας και ο Παύλος ειλητάρια. Διατηρείται η επιγραφή «Οι Άγιοι Απόστο(λοι) (Πέτρος) και Παύλος» στο πάνω μέρος του Ναού. Μελετήθηκε το μνημείο από την Γεωργοπούλου Μαρία του 1977 και τον Γ. Δημητροκάλη το 1983. Είχε καταρτισθεί πρόγραμμα στερεώσεως και αποκαταστάσεως, τόσο του Ναού Μεταμορφώσεως, όσο και των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, αλλά δυστυχώς από την μελέτη του 1972, ήρθε το 1993 και έτσι και τα δύο μνημεία έπαθαν πολλές καταστροφές.

 Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος

Σταυρεπίστεγη, μονόκλιτη εκκλησία, σε υψ. 270 μετρά, με υψηλές διαστάσεις και ευρεία ημικυλινδρική αψίδα Ιερού, σκεπασμένη με κεραμίδια. Διακρίνονται από την τοιχοδομία δύο οικοδομικές φάσεις. Ο πρώτος Ναός, που η στέγη του είναι κτιστή και ο δεύτερος, κολλημένος πρόσθετα πραγματικά στον πρώτο Ναό, νεότερος Ναός, με στέγη ξύλινη. Εξωτερικού του Β` Ναού, υπάρχει χρονολογία 17… (1700) ίσως. Χρόνο δηλαδή επέκτασης του Ναού, με παράσταση, Σταυρού μικρού. Στη Β` φάση, όπως αναφέρει το αρχαιολογικό δελτίο, ανοίχτηκε τοξωτή θύρα και παράθυρο στη νότια πλευρά. Σε τμήματα τοιχοδόμησης της Β` περιόδου, υπάρχουν εντοιχισμένα τμήματα μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών με ανάγλυφες διακοσμήσεις, γλυπτά. Μέσα στο νεότερο Ναό, υπάρχει το χωνευτήρι που έριχναν τα νερά της βαπτίσεως στη νότια αριστερή πλευρά. Άλλο χωνευτήρι υπάρχει στο δεξί μέρος του Ιερού. Εσωτερικά η μεγαλύτερη επιφάνεια του Ναού είναι ασβεστόχριστη και σε πολλά σημεία διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών. Οι τοιχογραφίες βρίσκονται στον πρώτο Ναό που είναι και παλαιότερος. Το 1998 «έξυσαν» οι αρχαιολόγοι σε ορισμένα σημεία τον ασβεστωμένο τοίχο και αποκαλυφτήκαν τοιχογραφίες σημαντικές και όμορφες (μορφές Αγίων, Αρχαγγέλων με φτερά, κοντά στο παράθυρο του ψάλτη). Το σπουδαιότερο, όχι κατεστραμμένες, εκτός της στέγης, που από ρωγμές, μούχλα κ.λ.π έχουν κατά το πλείστον καταστραφεί. Από το 1993 έχουν αρχίσει εργασίες αναστυλώσεως, συντηρήσεως και αρμολογήσεως του μνημείου. Έκλεισαν οι ρωγμές με τσιμεντοενέσεις, αλλάχτηκε τόσο η ξύλινη σκεπή, όσο και η κτιστή με βυζαντινά κεραμίδια και αποκαταστάθηκαν οι ζημιές που είχε το μνημείο στα παράθυρα και τις πόρτες που έγινε αρμολόγημα του τοίχου. Αρμολόγημα του τοίχου, έγινε και εσωτερικά στη σκεπή (του νεότερου Ναού). Η Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια αναφέρει ότι στους τοίχους του Ναού υπάρχουν πολλά ηχεία. Η Αγία Τράπεζα του Ναού βρίσκεται στον τοίχο. Διακονικό δεν έχει. Δεν έχει κτητορική επιγραφή εκτός της χρονολογίας 1700. Τα τόξα των θυρών του Ναού είναι από πωρόλιθους. Η τοιχοδομία του μνημείου είναι από ακανόνιστους αργούς λίθους με ασβέστη. Η κεράμωση της σκεπής διατηρεί τους παλιούς στρωτήτες. Η κόγχη του Ιερού είναι ημικυλινδρική. Φωτίζεται από ένα παράθυρο στον αριστερό ψάλτη. Ο ναός αυτός βρίσκεται εντός του Νεκροταφείου του χωριού, απόδειξη ότι βρέθηκαν πολλά οστά, θαμμένα ακανόνιστα σε πολλά σημεία του χώρου. Το νεκροταφείο είναι σήμερα σε χρήση σε ιδιαίτερο χώρο, βόρεια, με οστεοφυλάκιο. Το τμήμα του μαντρότοιχου που περιβάλλει το Ναό και τα υπολείμματα του οστεοφυλακίου, βόρεια του Ναού, δείχνουν ότι το Νεκροταφείο θα ήταν σύγχρονο με το Ναό ή μάλλον με τη Β` οικοδομική φάση, που πρέπει να τοποθετηθεί στους χρόνους της Τουρκοκρατίας 17ος αιώνας. Η χρονολόγηση του μνημείου, όπως αναφέρει το αρχαιολογικό δελτίο 27 1972 πρέπει να τοποθετηθεί στους Βυζαντινούς χρόνους, δηλαδή, πριν την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, ο πρώτος Ναός. Ο Ναός της Μεταμορφώσεως, χρησιμοποιήθηκε σαν Καθολικός-κεντρικός Ναός του χωριού Βούνοι, μέχρι τη δεκαετία 1940-1950. Σήμερα πίσω από την κόγχη του Ιερού, είναι θαμμένοι οι Ιερείς: π. Κωνσταντίνος Βλάχος (σκοτώθηκε το 1947), εκεί βρίσκονται τα οστά του και ο π. Αντώνιος Παύλου. Εφημέριοι Βούνων. Οι διαστάσεις του μνημείου είναι 8.50 5.60. Του Νάρθηκα 14.10 5.20 πλάτος. Έχει δύο πόρτες, μια στα βόρεια και μια απέναντι στο καμπαναριό. Όπως ανέφερα, γίνονται αναστηλωτικές εργασίες του μνημείου και σήμερα (1998) και πρόκειται να γίνει καθαρισμός των τοιχογραφιών από εντεταλμένο συνεργείο συντηρητών έργων τέχνης.

 Εικόνες

Στο Ναό Μεταμορφώσεως, βρήκαμε τρεις εικόνες Τέμπλου, μεγάλων διαστάσεων, 150 χρόνων περίπου (με επιφύλαξη). 1) Η εικόνα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που κλάπηκε το 1994, με την παράσταση του Ιησού στο κέντρο και τους προφήτες Ηλία και Μωυσή πάνω σε ύψωμα. 2) Του Τίμιου Προδρόμου που κρατάει Σταυρό στο ένα χέρι και ειλητάριο (δεξί χέρι), με μορφή ασκητική. 3) Παναγίας Βρεφοκρατούσας με τον Χριστό μικρό στα αριστερά ως βρέφος. Έχει το ΜΡ ΟΙ σε κύκλο, στο Φωτοστέφανο του Χριστού O W N. Το δεξί χέρι της Παναγίας, είναι καλυμμένο με άλλο πρόσθετο αφιέρωμα-χέρι, που καλύπτει το δεξί αυτό χέρι. Στην εικόνα του Τίμιου Προδρόμου, υπάρχει επιγραφή έργου Κ.Ι. Μπασδέκη και το «ίδε ο αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτία του κόσμου…» σε ειλητάριο. Η εικόνα του Τίμιου Προδρόμου είναι πάνω σε μουσαμά, αρκετά καλή διατηρημένη και όμορφη. Είναι Βυζαντινολαϊκής τέχνης. Το Τέμπλο του Ναού είναι απλό, ξύλινο νεότερο, όχι βέβαια Βυζαντινό που σήμερα είναι ημικατεστραμμένο, πρόκειται να αλλαχθεί με την άδεια της Αρχαιολογικής υπηρεσίας και καθ’ υπόδειξη της. Σώθηκαν επίσης από τις εικόνες του Τέμπλου, μικρές του πάνω μέρους (Δωδεκάορτο σημερινό), η βάπτισης του Χριστού ημικατεστραμμένη, Μεταμόρφωση του Χριστού ημικατεστραμμένη, Άγιοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος να κρατούν Ναό και την ψηλάφηση του Θωμά (καλύτερες). Όλες λαϊκής τέχνης χωρίς χρονολογία. Διασώσαμε επίσης και ένα μικρό τμήμα από το παλιό τέμπλο με παραστάσεις αμπέλου και Αποστόλων. Διασώσαμε και ένα μικρό τμήμα λίθου με ελικοειδή παράσταση άγνωστο από πού προήλθε. Στα νότια του Ναού, ξέχωρα από το Ναό, υψώνεται το κωδωνοστάσιο. Σ’ αυτό διακρίνονται δύο περίοδοι κατασκευής, όπως και στον Ιερό Ναό. Το πάνω τμήμα σχηματίζει μονόλοβο άνοιγμα, οικοδομημένο με πωρόλιθους, κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, στη βάση του τόξου υπάρχει οδοντωτή πλίνθινη ταινία. Κάτω από αυτή, είναι εντοιχισμένη μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα με τη μορφή δεόμενη (Χριστού ή Αγίου με πλοίο). Το κωδωνοστάσιο θα πρέπει να κτίστηκε συγχρόνως με τον Ναό, δύνανται δε να χρονολογηθούν στους Βυζαντινούς χρόνους και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σύμφωνα με το αρχαιολογικό δελτίο 1972, έγιναν επισκευές εις αμφότερα. Στην μπροστινή πλευρά του κωδωνοστασίου, απέναντι από το Ναό, υπάρχει η χρονολογία 1862, (χρόνο αναστυλώσεως του καμπαναριού). Τόσο το καμπαναριό, όσο και το Ναό, περίκλειε τείχος με μια μικρή θύρα στα νότια με πωρόλιθους. Η μελέτη αυτή του μνημείου, βασίστηκε στις εργασίες 1) της Κας Μυρτώς Γεωργοπούλου του 1977 2) του Γ. Δημητροκάλη του 1983 3) του Θεοδώρου Σκούρα του 1975 4) το αρχαιολογικό δελτίο του 1972 και 5) την Ευβοϊκή Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Α` στο λήμμα Βούνοι.

Ερείπια Ναού Αγίου Στεφάνου

Τα ερείπια αυτά, βρίσκονται δυτικά του Ναού της Κοιμήσεως Θεοτόκου. Μόνο λίγα ερείπια προσδιορίζουν τη θέση του μνημείου. Βρίσκεται στο κτήμα του Κου Νικολάου Στεφανή. Σώζονται μόνο μερικές πέτρες από τον τοίχο, σε χαλάσματα. Έχει μελετηθεί το μνημείο από τον Δ. Τριανταφυλλόπουλο το 1974.

Ερείπια Ναϊδρίου Προφήτη Ηλία

Τα ερείπια αυτού του Ναϊδρίου, βρίσκονται στον κάμπο Βούνων, 1 χλμ. πριν από το χωριό, στο δρόμο προς Αμφιθέα, δεξιά, σε υψόμετρο 260 μ. Οι μεγάλες αγριελιές και η βλάστηση, εμποδίζουν τη μελέτη του μνημείου. Από τον εφημέριο του Ενοριακού Ναού, Αγίου Γεωργίου Βούνων, π. Ελευθέριο Λαβράνο το 1989, σκάφτηκε το χωράφι που βρισκόταν το Ναϊδριο και βρέθηκαν τα θεμέλια του Ναού, με σκοπό να αναστυλωθεί ή και να κτισθεί νέος Ναός. Έχει εκπονηθεί από εμάς, σχετική μελέτη, άδεια και σχέδιο και δόθηκε η σχετική άδεια από την Ιερά Μητρόπολη Χαλκίδος. Δυστυχώς όμως, το Ναϊδριο, μπαζώθηκε πάλι και χάθηκε το μνημείο. Βρίσκεται σε χωράφι του Χρίστου Κυράνα, έξω, όπως είπαμε από την κατοικημένη περιοχή των Βούνων. Δε μελετήθηκε από κανέναν.

Αλλα ερείπια

 Σύμφωνα με μαρτυρίες ντόπιων κατοίκων και παλαιών επιτρόπων, υπήρχαν στο χωριό. 1. Στο βόρειο μέρος της Αγίας Παρασκευής, κοντά στο πεζούλι, υπήρχε Ναός των Ταξιαρχών, Μιχαήλ και Γαβριήλ. 2. Πίσω από το σχολείο, δίπλα στο οστεοφυλάκιο, βρισκόταν το Ναϊδριο των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, χωρίς να υπάρχει σήμερα, ίχνος ερειπίων.

Νεώτερες εκκλησίες

 Αγιος Βασίλειος (1 Ιανουαρίου)

 Ιδιωτικός Ναός, σε ρυθμό βυζαντινό, σταυροειδή, με τρούλο, μικρών διαστάσεων. Νεόδμητη εκκλησία του Χαλκιδαίου Βασίλη Βαβουλιώτη, σε δικό του κτήμα

Παναγία Βούνων (Ναίδριο Κοιμήσεως Θεοτόκου) 15 Αυγούστου

Βρίσκεται σε υψόμετρο 250μ. Ήταν μεταβυζαντινή εκκλησία, γκρεμίστηκε μέχρι τη μέση το 1988 και ανοικοδομήθηκε εκ νέου, διατηρώντας τους παλιούς τοίχους, φτιάχτηκαν τα παράθυρα και η πόρτα. Η Αγία Τράπεζα και η Πρόθεση, ενσωματωμένα στον τοίχο. Έχει ταβανωθεί το 1993. Κόγχη Ιερού, ημικυλινδρική. Πόρτα στα Νότια, παράθυρο στον δεξί ψάλτη. Έχει μελετηθεί το μνημείο από τον Θεόδωρο Σκούρα. Οι εικόνες του Τέμπλου αξιόλογες. Όπως η Κοίμηση της Θεοτόκου, του Ιωάννου Προδρόμου και του Χριστού, χωρίς χρονολογίες, λαϊκής τέχνης, 150 χρόνων (οι δύο τελευταίες). Μία μελέτη των εικόνων αυτών αξίζει: 1) Παναγίας «Κοίμηση Θεοτόκου». Είναι λαϊκής τέχνης, χωρίς χρονολογία. Ο Χριστός με ψυχή Παναγίας. Παναγία σε νεκρική κλίνη. Ο ασεβής Εβραίος με κομμένα τα χέρια από τον Άγγελο, από σπαθί. Οι Απόστολοι, γύρω από τη νεκρική κλίνη αριστερά σπίτι, στο πάνω μέρος, η Παναγία ανέρχεται στους ουρανούς, δεξιά της Άγγελοι Κυρίου. Είναι η παλαιότερη εικόνα. Τουλάχιστον 300 χρόνων, όπως λένε οι ντόπιοι. Δυστυχώς ο μουσαμάς, σε μερικά σημεία, έχει ξεφτίσει. Η εικόνα αυτή, είναι η παλαιότερη της ενορίας Αγίου Γεωργίου Βούνων. 2) Ο Χριστός. Στην κορυφή της εικόνας, υπάρχει το ΙΣ ΧΣ. Έχει φωτοστέφανο με το μονόγραμματο Ο ΩΝ. Ο Ιησούς ευλογεί με τη δεξιά του, ενώ στην αριστερή έχει βιβλίο ανοιγμένο που γράφει «εγώ ειμί το φως του κόσμου…». Δεν έχει χρονολογία. Τα μαλλιά του Χριστού μακριά, ο χιτώνας Του, κόκκινος και πράσινος. Δυστυχώς , η εικόνα στη μέση, είναι κομμένη. Το δεξί χέρι του Χριστού που ευλογεί, είναι τάμα.

Αγίου Ιωάννου Προδρόμου 

 Ο Άγιος Ιωάννης, εικονίζεται με φωτοστέφανο. Έχει φτερά στους ώμους. Στα δεξιά του έχει Σταυρό μεγάλο και ειλητάριο, με επιγραφή «Ίδε ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτία του κόσμου». Χρώματα της εικόνας, κόκκινο, πράσινο. Είναι λαϊκής τέχνης, χωρίς χρονολογία.

 Άλλες εικόνες του Τέμπλου.

 Μικρότερη σχεδόν μισή από τις προηγούμενες, εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους μικρή μορφή, κρατά Ευαγγέλιο και Αγίου Σπυρίδωνα με αρχιερατική στολή και δύο ευλογούν. Ο Άγιος Χαράλαμπος στο πάνω μέρος και από κάτω η εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα. Άλλες εικόνες του Τέμπλου, νεότερες όμως, είναι: Άγιος Ελευθέριος, Αγία Αικατερίνη, Ευαγγελισμού, Γέννησις Κυρίου, Υπαπαντής Κυρίου, Ταπείνωσις, Σταύρωσις, Ψηλάφησις, Μεταμόρφωσις, Ανάληψις, Αγία Τριάς, Γέννησις Θεοτόκου, Άγιος Αντώνιος. Είναι μικρές, χωρίς χρονολογία, λαϊκής τέχνης, κακότεχνες. Στην κορυφή του Τέμπλου, ο Εσταυρωμένος Ιησούς.